Инфаркт, инсульт то5о элбээн иhэрий?

         Кэнники сылларга тымыр кыарааhыныттан сурэх уонна мэйии улэтин кэhиллиитэ, онтон сылтаан дьон инбэлииккэ тахсыыта, олуутэ – сутуутэ элбээтэ. Отут – туорт уон сыл аннараа оттугэр инфарктан уонна инсультан биирдиилээн дьон ыалдьар эбит буоллхтарына,билигин 40- 50- саастаах дьон ыалдьыыта дьону соhуппат буолла.

Ол биричиинэтэ туохханый? Сурэх инфарктын уонна мэйии инсультун биричиинэтинэн сурэ5и уонна мэйиини хаанынан хааччыйар тымырдар буолэниилэрэ эбэтэр биллэр гына кыарааhыннара буолар. Сурэх уонна мэйии соломо уутун курдук бэрт синньигэс тымырдарынан хаанынан хааччыллаллар. Ол тымырдарбыт устун олбот мэнэ уутугар тэннээх хааммыт сууурэрин тухары сурэхпит тэбэр, мэйиибит улэлиир. О5о торууругэр сурэ5ин да, мэйиитин да тымырдара ып–ыраас, хаан суурэригэр туох да мэhэйэ суох буолаллар. Онтон, о5о улаатан истэ5ин ахсын, организмыгар «атеросклероз» диэн ааттанар тымыр кыарааhынын ыарыыта са5аланар. То5о? Суурбэhис уйэ иккис анарыгар дьон аhылыгар сыа–арыы олуутэ урдээн, киhи организма сиэммит арыытын кыайан умаппат, ордорунар буолбут. Ордубут сыа – арыы хааны хойуннаран, хоргун курдук уста сылдьан , тымыр ис буруоhунугэр, туох эрэ алдьаныы – кээhэнии баарыгар иhирдьэ киирэн, инэн – сыстан хаалар. Ол сыстыбыт сыа5а, хаанна уста сылдьар сыа таммахтара кэл –кэлэ сыстаннар тымыры кыараталлар, эбэтэр буолээн кэбиhэллэр. Ол аата, сыалаах эти буhардахха хоргуна иhит кытыытыгар сыстарын курдук, сыалаа5ы элбэ5и сиир киhи тымыра сорох сиринэн буолэнэ сыhыар диэри сыанан буруллэр. Бу сыа уксэ холестерин диэн эттиктэн турар, ол иhин атеросклероз уонна холестерин диэн тыллар быстыспат сибээстээхтэр, холестерин суох буолла5ына атеросклероз сайдар кыа5а суох. Онон атеросклероз диэн тымыр сыанан сабыллыыта – буолэниитэ ааттанар. Дьининэн, атеросклероз о5о хара торуо5уттэн, эт–уут аhылыгы аhыыр буолуо5уттан са5аланан киирэн барар. Атеросклероз сайдыыта уонунан сылларга биллибэккэ–костубэккэ сал5анан киhи тымырын устун хаан суурэрин харгыстыыра улаатан иhэр. Онтон эмискэ, киhи сурэ5инэн инфарктаан балыыhа5а киирэр, эбэтэр инсультаан ойун сутэрэр. Дьэ «бабат» диибит, эмтэнэ сатыыбыт.

Киhи сурэ5ин эбэтэр мэйиитин тымырдара сыанан сабыллан кыараан эрэллэрин эрдэттэн билиэххэ соп дуо? Атеросклероз нууччалыы «тихий убийца» диэн ааттанар, ол аата сыылла сылдьан сыар5а быатын быhааччы, инфаркт уонна инсульт ыарыыны бэлэмнээччи, сэрэппэккэ сиэччи – дьэ ол атеросклероз.

Ыарыы уоскээhинэ сурэх уонна мэйии тымырын анарыттан ордуга буолэниэр диэри биллимиэн соп. Ол гынан баран, тыала суохха мас хамсаабат дииллэрин курдук, сурэх эбэтэр мэйии тымырдарын кыарааhыннара, баар баара отор буолла5а–кыра – кыралаан биир эмэ тугэннэ «бэриэтчик» буолан биллэн ааhыахтарын соп. Ону, биhиги билбэппититтэн аахайбакка хаалабыт, кордорбоппут, эмтэммэппит.

Мэйиим тымыра кыараары гыммыт диэн кимнээх сэрэниэхтэрин собуй?

– Эмискэ эбэтэр уhуннук тоболоро ыалдьар дьон.

– Туох да биричиинэтэ суох мэйии эргийэр буолла5ына:

– Сытан баран эмискэ турууга;

– Эмискэ оро хантайыыга;

– Хаамыы кэмигэр;

– Куруук тобо эбэтэр кулгаах куугунуур, эмискэ харах харанаран ылар, сэниэ эстэр буолла5ына;

– Эмискэ ойдуур кыах молтоон ылар, толкуй ситимэ быста – быста сал5анар буолла5ына;

– Туох да торуотэ суох илии эбэтэр атах утуйан эбэтэр молтоон хаалар, тылын булдьуйан ылар буолла5ына.

Сурэ5им тымыра кыараары гыммыт диэн кимнээх сэрэниэхтэрин собуй?

– Сынньалан, эбэтэр улэ – хамнас кэмигэр туос унуо5унан (уолуккунан) ыарыы тииhигэ киирэн баран, ойо5осторун икки ортунэн, уоhэ моойго, аллараа сынаахха диэри тар5анар буолла5ына. Ыарыы баттаан, эбэтэр хам тутан, туоhу доргутан киирэр, хайдан эрэр курдук, итийэн – аhыйан ыалдьар. Итинник ыарыы аан бастаан тургэн хаамыыга, сыыры дабайыыга, кирилиэhи тахсыыга биллиэн соп. Ыарыы тииhигэ куускэ киирдэ5инэ ыарыhах тымныы колоhун тахсар, тыына хаайтарар. Ол гынан баран, ыарыы уксугэр улэ5ин тохтоттоххуна, эбэтэр тохтоон турдаххына аhан хаалыахтаах.

Сурэх тымырын кыарааhына то5о суурдэххэ- коттоххо, куустээх улэ5э биллэрий? –диэн ыйыттахха, улэлээтэххэ – хамсаатахха сурэх тэбиитэ элбиир – кууhурэр,

Ол аата, сурэх улэтэ тоhонон улаатар да, оччонон сурэх элбэх хаанна наадыйар. Тымыр кыарааhыннаах буолла5ына, куустээх улэ5э кыараабыт тымырынан сурэх наадыйар элбэх хаана кэлбэт, оччо5уна сурэх былчына кислородунан хааччыллыыта кэhиллэн, ыалдьан киирэн барар.

– Оското туох да биллэр биричиинэтэ суох эмискэ, кыра да хаамыыга а5ылыыр, илистэр буоллаххына, кыра да улэ5э сурэ5ин тэбиитэ наhаа элбиир, бото – бото тэбэр буолла5ына.

Атеросклероз сайдыытыгар тымыр ис буруоhунун кэбирэтэр, холестерин тымырга сыстарыгар комолоhор буортулаах дьаллыктар, фактордар оруоллара улахан.

Атеросклероз сайдыытын тургэтэтэр сурун буортулаах дьаллыктар, фактордар.

1.Тымырга хаан баттааhынын урдээhинэ (гипертония).

2.Табахтааhын.

3.Саахарынай диабет.

4.Хаанна холестерин урдээhинэ.

То5о буортулаах дьаллыктар, фактордар тымыр сыанан буруллуутун тургэтэтэллэрий?

1.Тымырга хаан баттааhынын урдээhинэ (гипертония). Тымырга хаан баттааhынын урдээhинэ, хаан суурэр тэтимин тургэтээhинэ, сууруктээх урэх биэрэги тургэнник суурайарын курдук, тымыр ис буруоhунун кэбирэтэллэр, холестерин тымырга отон киириитин тургэтэтэллэр.

2.Табахтааhын. Никотин «тымыр дьаатынан» аа5ыллар. Никотин тымыр ис буруоhунун кэбирэтэн – алдьатан холестерин тымырга отон киирэрин тургэтэтэр. Аны туран, табахтаатахха сурэх тэбиитэ 10-15 тэбиинэн элбиир, сурэх былчына хаанна наадыйыыта улаатар. Ол иhин, табахсыттар, табахтаабат дьонноо5ор, сурэх инфарктынан 3 тогул элбэхтэ ыалдьаллар. Стресс кэмигэр табахтаан баран инсультаабыт киhи эмиэ элбэх – никотин мэйии тымырын хам тутан, кыаратан, хаан сууруутун тохтуор диэри бытаардыан соп.

3.Саахарынай диабет (СД). СД тымыр ис буруоhунун куускэ кэбирэтэр, ол иhин холестерин тымырга отон киирэрэ тургэтээн, диабет ыарыылаах дьон эдэр саастарыттан инсультаан, инфарктаан киирэн бараллар. Аны туран, СД атеросклероз сурэх уонна мэйии эрэ тымырдарын буолбакка, атын улахан тымырдары эмиэ ыарытыннарар. Ол курдук, атах тымырдара кыараатахтарына, тарбахтара тоноллор, «утуйан хаалаллар», хаамтахха бото5о былчыннара ыалдьан быстыахха айылаах буолаллар, тохтуурга – сынньанарга куhэйэллэр. Хара5ы хаанынан хаачыйар тымыр кыараата5ына киhи короро молтуур, эбэтэр корбот да буолар.

4. Хаанна холестерин урдээhинэ. Атеросклероз сайдыыта тымырга холестерин тоhо элбэ5иттэн тутулуктаах. Холестерин хаанна 4,0 ммоль/л намыhах буолла5ына, атеросклероз куттала суох диэн буолар, киhи инфаркт, инсульт ыарыыларынан ыалдьыа суохтаах. Холестерин кордоруутэ 5,0 ммоль/л урдук буолла5ына атеросклероз сайдыыта тургэтиир, инфаркт уонна инсульт ыарыыларынан ыалдьыы куттала улаатар. Сурэх инфарктынан уонна инсультунан ыалдьыбыт ыарыhахтар уопсай холестеринара 4,5 ммоль/л, доруобай дьон холестериннара 5,0 ммоль/л урдуо суохтаах.

Инфаркт уонна инсульт ыарыылартан хайдах сэрэниэххэ собуй?

40 сааhын ааспыт эр киhи эбэтэр 50 сааhын ааспыт дьахтар хайаан да сурэх инфарктын уонна мэйии инсультун «бэриэтчиттэрин» билиэхтээх. Туох эмэ биллиэх курдук буолла5ына, тута кордорунуохтээхтэр, эмп анатыахтаахтар.

Сылга биирдэ бырааска сылдьан ЭКГ уhултарыахтаахтар, холестерин, саахар аналиhын туттарыахтаахтар.

Атеросклероз сайдыытын тургэтэтэр буортулаах фактордардаах (табах, холестерин) эбэтэр ыарыылардаах киhи (гипертония, СД) ыарыыларын бэргэппэт курдук эмтэнэ сылдьыахтаах, таба5ын быра5ыахтаах, хаанын холестерина урдук буолла5ына, диетаны тутуhуохтаах, ол комолоспото5унэ хаанна холестерны туhэрэр эмтэри иhиэхтээх.